Υπερτουρισμός: Το φαινόμενο που απειλεί αυτό που προσελκύει τους επισκέπτες – Την αυθεντικότητα

Υπερτουρισμός και παγίδες – Η σταδιακή εξαφάνιση των στοιχείων που αποτελούν εξ αρχής πόλο έλξης τουριστών, μετατρέπουν τους προορισμούς σε τόπους χωρίς «χρώμα», γειτονιές και αυθεντικές παραδόσεις.

Επιμέλεια Ιωάννα Κουμπαρέλη

Ο υπερτουρισμός δεν φέρνει απλώς τους ντόπιους στα όριά τους, λόγω ακρίβειας και συνωστισμού, αλλά αλλοιώνει και την ταυτότητα κάθε τόπου που τυγχάνει να έχει μετατραπεί σε δημοφιλή προορισμό. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι χωρίς έλεγχο, ο υπερτουρισμός απειλεί να καταστρέψει ακριβώς αυτό που προσελκύει τους επισκέπτες: την αυθεντικότητα της πόλης. Όταν όλα εκείνα τα στοιχεία που αποτελούν εξ αρχής πόλο έλξης τουριστών εξαφανίζονται σταδιακά, οι γειτονιές χάνουν το «χρώμα» και τις παραδόσεις τους, ακόμα και τους κατοίκους τους.

Όσοι ζουν σε δημοφιλείς ευρωπαϊκούς προορισμούς – όπως η Βαρκελώνη, η Βενετία και η Νάπολη – βιώνουν πλέον καθημερινά τις συνέπειες της κρίσης. Η τοπική ταυτότητα χάνεται, η ηχορρύπανση χτυπάει «κόκκινο», τα ενοίκια εκτοξεύονται, οι παραδόσεις και ο πολιτισμός εξαφανίζονται ή αντικαθιστώνται από προτάσεις των influencers. Το 2023, ένα από τα χειρότερα σημεία υπερτουρισμού στην Ευρώπη – η Ζάκυνθος – προσέλκυσε 150 φορές περισσότερους ανθρώπους από ό,τι είναι ο τοπικός πληθυσμός, αναφέρει το Bloomberg. Οι ευρωπαϊκές χώρες φιλοξένησαν το 2024 περίπου 756 εκατομμύρια τουρίστες, 46 εκατομμύρια περισσότερους από ό,τι το προηγούμενο έτος.

Τα χρήματα και οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται λόγω τουριστικής ανάπτυξης φέρνουν μαζί τους έντονη κυκλοφοριακή συμφόρηση και ρύπανση, πίεση στις βασικές υπηρεσίες και φυσικά κρίση στέγης. Μεγάλο μέρος των καταλυμάτων εξαφανίζεται από την αγορά μακροχρόνιας μίσθωσης. Οι ντόπιοι που βρίσκουν ένα οικονομικά προσιτό μέρος για να νοικιάσουν μπορεί να βρεθούν να ζουν πλάι-πλάι με τους επισκέπτες που διασκεδάζουν όλη τη νύχτα.

Το 2024, οι ευρωπαϊκές χώρες φιλοξένησαν 46 εκατομμύρια περισσότερους τουρίστες από ό,τι το προηγούμενο έτος

Κάτοικοι της Βαρκελώνης ψεκάζουν τουρίστες με νεροπίστολα, διαμαρτυρόμενοι για τον υπερτουρισμό

Καταστήματα δώρων, καφέ και παγωτατζίδικα αντικαθιστούν τα καταστήματα που χρειάζονται οι μόνιμοι κάτοικοι. Οι επισκέπτες που ξοδεύουν πολλά χρήματα ανεβάζουν τις τιμές σε σημείο που οι ντόπιοι δεν μπορούν πλέον να αντέξουν ούτε διακοπές στη χώρα τους. Σε δημοφιλείς παραθαλάσσιους προορισμούς, τα εκατομμύρια των τουριστών επιβαρύνουν το περιβάλλον και πιέζουν τους διαθέσιμους πόρους, όπως το νερό. Ολόκληρο το σύμπλεγμα των Κυκλάδων στην Ελλάδα, τονίζει το αμερικανικό μέσο, συμπεριελήφθη στον κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς σε Κίνδυνο το 2024 λόγω των επιπτώσεων της τουριστικής ανάπτυξης στις τοπικές κοινότητες και τον πολιτισμό τους.

Ο κύκλος του υπετουρισμού που μετατρέπει έναν αυθεντικό προορισμό σε υπερκορεσμένο ξεκινάει με την ανακάλυψή του από κάποιον τουριστικό πράκτορα ή influencer. Οι πρώτοι επισκέπτες ζουν μια «χρυσή περίοδο» με λίγους τουρίστες, οι οποίοι απολαμβάνουν χαμηλά αεροπορικά εισιτήρια όταν εταιρείες χαμηλού κόστους αρχίζουν να εξυπηρετούν την περιοχή. Ο μαζικός τουρισμός αρχίζει να αυξάνεται. Οι ντόπιοι ιδιοκτήτες ακινήτων στρέφονται σε βραχυχρόνιες μισθώσεις για εύκολο χρήμα, έως ότου οι κάτοικοι αρχίσουν να εγκαταλείπουν την πόλη επειδή η ζωή γίνεται αφόρητη.

«Θυμάμαι να περπατάω στους δρόμους κοντά στις Las Ramblas και να ακούω τα πουλιά να κελαηδούν και τις καμπάνες της εκκλησίας», λέει μια κάτοικος της Βαρκελώνης στο CNN. «Ποτέ δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι χτυπούσαν οι καμπάνες. Τώρα δεν τις ακούω πια. Ο τουρισμός έχει φέρει τόσο πολύ θόρυβο, που είναι απίστευτο». Μία άλλη που ζει στο ιστορικό κέντρο προσθέτει ότι η πόλη της έχει αλλάξει πέρα από κάθε αναγνώριση. «Ο τουρισμός δεν είναι πια εποχικός, είναι 365 μέρες τον χρόνο. Και οι επισκέπτες είναι πολύ περισσότεροι από τους κατοίκους».

Πλήθος κόσμου διασχίζει δημοφιλές σημείο της Μονμάρτης στο Παρίσι

Υπερτουρισμός: Το παράδειγμα της Νάπολης

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αλλοίωσης της τοπικής ταυτότητας αποτελεί η Νάπολη, όπου η εκτόξευση των βραχυχρόνιων μισθώσεων έχει οδηγήσει σε κρίση στέγης και αξιοσημείωτη αύξηση των εξώσεων. Οι ντόπιοι αφήνονται στο περιθώριο, πολλοί αναγκάζονται να μετακομίσουν προς τα ανατολικά τμήματα της πόλης, ολόκληρα κτίρια μετατρέπονται σε τουριστικά καταλύματα, αναφέρει το Politico.

Σε ορισμένες εργατικές συνοικίες έφτασε να υπάρχει ένα ακίνητο βραχυχρόνιας μίσθωσης για κάθε τρία σπίτια. Σε αντίθεση με τις πλουσιότερες γειτονιές, ωστόσο, οι ντόπιοι δεν μπορούν να απορροφήσουν τα υψηλότερα ενοίκια και την αύξηση του κόστους. Έτσι «η περιοχή παραμένει φτωχή, απλώς τώρα είναι και τουριστική» εξηγεί πολεοδόμος της πόλης.

Μια τέτοια τουριστική ανάπτυξη δεν συνεπάγεται καν αναδιανομή χρημάτων σε τοπικό επίπεδο. Όπως δείχνουν τα στοιχεία από την Ιταλία, τα κέρδη συγκεντρώνονται σε λίγες μεγάλες εταιρείες ή μεμονωμένους ιδιοκτήτες του πλούσιου ιταλικού Βορρά. Ορισμένες περιοχές, όπως η Τοσκάνη, προσπάθησαν να θεσπίσουν όρια στα καταλύματα τύπου Airbnb, αλλά η κυβέρνηση Μελόνι μπλόκαρε τέτοιες πρωτοβουλίες στο όνομα της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού.

Τουρίστες στη Βενετία κατά τον έλεγχο της καταβολής τέλους πρόσβασης, το οποίο επιβλήθηκε το 2024 για την περίοδο αιχμής

Πέραν αυτού, παραδοσιακά μαγαζιά και εκκλησίες χάνουν τον ρόλο τους, στενοί και μικροί δρόμοι γεμίζουν εστιατόρια και αλυσίδες φαγητού, ενώ τα σκουπίδια και η έλλειψη δημόσιων υποδομών κάνουν τη ζωή αφόρητη. «Αυτοί οι δρόμοι δεν είναι πια γειτονιές. Δεν έχουν μείνει Ναπολιτάνοι, δεν έχει μείνει πραγματική ζωή. Έχουν γίνει παιδικές χαρές, υπαίθρια εμπορικά κέντρα» λέει ο κοινωνιολόγος και ακτιβιστής Φρανσέσκο Καλίκια.

Ακόμη και οι άστεγοι εκτοπίζονται, καθώς αφαιρούνται παγκάκια και δημόσιες τουαλέτες για να μη «χαλάει» η εικόνα της πόλης για τους τουρίστες. Οι εκκλησίες του ιστορικού κέντρου μετατρέπονται σε τουριστικά αξιοθέατα, η πολιτιστική ζωή προσαρμόζεται στις ανάγκες των επισκεπτών. Εκδηλώσεις που κάποτε ήταν δωρεάν τώρα κοστολογούνται, αποξενώνοντας τους ντόπιους.

Ο υπερτουρισμός μπορεί να αποφέρει βραχυπρόθεσμα κέρδη αλλά είναι ασταθής, λένε οι ειδικοί. Αν η τουριστική κίνηση πέσει καθώς η πόλη θα έχει χάσει «την ψυχή της» και δεν θα είναι πλέον εκλυστική, πολλοί επιχειρηματίες θα οδηγηθούν σε κλείσιμο.

Ελλάδα: Στα όρια οι υποδομές

Οι καλοκαιρινές διακοπές στη χώρα μας κινδυνεύουν να χάσουν τη γοητεία τους για το τουριστικό κοινό, αναφέρει σε άρθρο του ο Independent λόγω του υπερτουρισμού, σε συνδυασμό με την ακρίβεια και την κλιματική κρίση. Από τη Σαντορίνη έως την Κέρκυρα, η Ελλάδα αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο την επισκεπτόμαστε θα πρέπει να αλλάξει μαζί της, αναφέρει ο συντάκτης.

«Ο τουρισμός αποτελεί από καιρό έναν από τους οικονομικούς πυλώνες της Ελλάδας, έχοντας συμβάλει με 21,7 δισ. ευρώ στην οικονομία μόνο το 2024. Ωστόσο, έπειτα από δεκαετίες ανάπτυξης, αρχίζουν να εμφανίζονται ρωγμές», σημειώνει χαρακτηριστικά το δημοσίευμα, για να προσθέσει ότι «η χώρα αντιμετωπίζει προβλήματα υπερτουρισμού, πίεσης στις υποδομές, έλλειψης στέγης αλλά και της κλιματικής κρίσης, τα οποία απειλούν να ανατρέψουν την ίδια τη γοητεία που προσελκύει εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο».

Με τον υπερτουρισμό στη χώρα μας ασχολείται και ο Νοέλ Ζοζεφίδης, πρόεδρος του βρετανικού ταξιδιωτικού οργανισμού Sunvil που στέλνει εύπορους Βρετανούς σε διακοπές από το 1970. Τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, παρακολουθεί προορισμούς να μετατρέπονται από γοητευτικούς σε υπερπλήρεις και η πορεία, όπως λέει, είναι σχεδόν πάντα η ίδια.

Σύμφωνα με τον Ζοζεφίδη, στην παγίδα του κύκλου του υπερτουρισμού βλέπει ότι θα περάσει το επόμενο διάστημα και το ελληνικό νησί της Σάμου. Τα αεροδρόμια σε Κέρκυρα και Κρήτη, σημειώνει επίσης, γεμίζουν με πτήσεις. «Η μαζική αγορά δεν πηγαίνει σε άγνωστους προορισμούς, οπότε δημιουργείται αυτό το μποτιλιάρισμα φτηνών πτήσεων που ενισχύουν το Airbnb. Οι ντόπιοι έχουν απόλυτο δίκιο – είναι εκτός ελέγχου» τονίζει.

Πρωτοβουλίες για να ανακτηθεί ο έλεγχος

Οι κυβερνήσεις προσπαθούν να διαχειριστούν καλύτερα τον αριθμό των τουριστών προωθώντας εναλλακτικούς προορισμούς. Ορισμένες δημοτικές αρχές έχουν κινηθεί για να αποτρέψουν τη μετατροπή των διαμερισμάτων μακροχρόνιας μίσθωσης σε Airbnb, περιορίζοντας τον αριθμό των διανυκτερεύσεων που μπορεί να νοικιάζεται μια μονάδα ετησίως – 90 ημέρες ετησίως στο Λονδίνο και το Παρίσι, για παράδειγμα.

Η Πάλμα ντε Μαγιόρκα στην Ισπανία εφαρμόζει καμπάνιες υπεύθυνης συμπεριφοράς, ενώ έχει θέσει όρια σε κρουαζιερόπλοια (μέγιστο τρία την ημέρα) και ξενοδοχειακές κλίνες (12.000 συνολικά). Απαγόρευσε τις βραχυχρόνιες μισθώσεις στο κέντρο της πόλης και διαθέτει 50 εκατ. ευρώ για την αγορά και κατεδάφιση παλιών ξενοδοχείων που προσελκύουν «τουρίστες χαμηλού κόστους».

Η Βαρκελώνη και η Νάπολη περιορίζουν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις. Στη χώρα μας νέες άδειες για καταλύματα τύπου Airbnb στο κέντρο της Αθήνας δεν δίνονται από τον Ιανουάριο του 2025, ενώ το μέτρο αυτό θα ισχύσει τουλάχιστον μέχρι τα τέλη του 2026.

Στη Σκωτία και σε πολλές περιοχές της Καλιφόρνιας στις ΗΠΑ, οι οικοδεσπότες αναγκάζονται να υποβάλλουν αίτηση για έναν ελεγχόμενο αριθμό αδειών βραχυχρόνιας μίσθωσης. Υπάρχουν επίσης άμεσες απαγορεύσεις: Η Νέα Υόρκη απαγορεύει τη μίσθωση διαμερισμάτων για διαμονή μικρότερη των 30 ημερών, ενώ η Βαρκελώνη έχει σταματήσει να εκδίδει άδειες, πράγμα που σημαίνει ότι οι νόμιμες βραχυχρόνιες μισθώσεις θα εξαφανιστούν μετά το 2028.

Η φορολογία είναι ένας άλλος τρόπος για την αποτροπή των επισκεπτών ή τουλάχιστον για την απόκτηση περισσότερων εσόδων ώστε να αμβλυνθούν οι αρνητικές επιπτώσεις τους. Η Βενετία επιβάλλει τέλος εισόδου (5 ευρώ έως και τέσσερις ημέρες πριν από την άφιξη, 10 ευρώ στη συνέχεια) τις 54 πιο πολυσύχναστες ημέρες του έτους, αν και υπάρχουν αντιδράσεις ότι με αυτόν τον τρόπο «πουλάει» την πόλη στους πλούσιους.