Oι γεωλόγος Παναγιώτης Σοφίου σκυμμένος στο προαύλιο της εκκλησίας. Οι επιστήμονες χαρτογραφούν τις ρωγμές που ανοίγουν μια νέα, αθέατη γεωγραφία στη γη των Βουτών.
Το μικρό χωριό του Ηρακλείου, Βούτες, με ιστορία αιώνων, παλεύει σήμερα με τον πιο ύπουλο αντίπαλο: το ίδιο του το υπέδαφος – Πίστη, επιστήμη και φόβος συναντιούνται σε μια μάχη που μετριέται χιλιοστό με χιλιοστό.
Οι Βούτες – ή Βούται, όπως γράφουν παλιές απογραφές και ξεχασμένοι χάρτες – είναι ένα μικρό χωριό στα νοτιοδυτικά του Ηρακλείου, κουρνιασμένο σε ένα ύψωμα 240 μέτρων, με θέα που χωρά σε καρτ ποστάλ και ένα υπέδαφος γεμάτο μυστικά. Τις τελευταίες ημέρες, το βλέμμα των περαστικών δεν χάνεται πια στον ορίζοντα, αλλά καρφώνεται μηχανικά στις ρωγμές που ξεφυτρώνουν σαν άγριες μολόχες πάνω στους τοίχους των σπιτιών – μια σιωπηλή υπενθύμιση ότι η γη εδώ δεν σταμάτησε ποτέ να κινείται.
Γιατί μπορεί οι Βούτες να στάθηκαν όρθιες απέναντι σε αυτοκρατορίες, πολέμους και σεισμούς, όμως εδώ και δύο περίπου εβδομάδες οι κάτοικοι του χωριού, αμήχανοι και σαστισμένοι, βρίσκονται αντιμέτωποι με έναν αντίπαλο πιο αργό, πιο ύπουλο, πιο επικίνδυνο: το ίδιο τους το υπέδαφος.
Η πρώτη προειδοποίηση
Ψηλά, στην κορυφή του λόφου, στέκει κοντά δύο αιώνες η εκκλησία της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Εκεί, στο προαύλιο του ναού, έσκασε στα μέσα Απριλίου η πρώτη προειδοποίηση της φύσης, μια ρωγμή στο χώμα που σήμανε συναγερμό στους χωριανούς. «Η Παναγία προστάτεψε την εκκλησία…» λέει στο «Βήμα» ο πάτερ του χωριού, Κωνσταντίνος Δοξαστάκης, δείχνοντας την αρχική «χαρακιά» στο σκασμένο τσιμέντο, η οποία άλλαξε πορεία λίγο πριν από την είσοδο του ναού, απλώνοντας αλλού τις διακλαδώσεις της σαν ιστός αράχνης.
Μέσα στο ιερό δεσπόζει μια παλιά εικόνα της Θεοτόκου. Το ξύλο γύρω της είναι φθαρμένο και το πλαίσιο μαυρισμένο από φωτιά περασμένων ετών κι όπως αποκαλύπτει ο πατήρ Κωνσταντίνος μόνο το πρόσωπο της Παναγίας παραμένει άθικτο, επιμένοντας να κοιτάζει τον κόσμο με εκείνη τη γαλήνια βεβαιότητα που παρατηρείται σε πολλές θρησκευτικές εικόνες. «Δεν την πείραξε η φωτιά» μονολογεί, για να συμπληρώσει γρήγορα: «…ό,τι και να γίνει, η Παναγία είναι εδώ. Μας προστατεύει όπως πάντα. Αυτή κρατάει το χωριό». Για εκείνον, η διαδρομή της ρωγμής είναι ένα θαύμα. Για τους άντρες που στέκονται λίγα μέτρα μακριά του είναι απλώς ένα ακόμα επιστημονικό δεδομένο.
Εξω, στο προαύλιο, τελείται μια διαφορετικού τύπου «λειτουργία». Ο Απόστολος Αλεξόπουλος, ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, σκύβει πάνω από το χώμα, σημειώνει, υπολογίζει, μετράει. Δίπλα του, ο Παναγιώτης Σοφίου, γεωλόγος και τεχνικός σύμβουλος της Δημοτικής Επιχείρησης Υδρευσης και Αποχέτευσης Ηρακλείου (ΔΕΥΑΗ), ελέγχει κάποια γυαλάκια-μάρτυρες που είναι τοποθετημένα πάνω στις ρωγμές – πρόκειται για μικρούς γυάλινους δείκτες, οι οποίοι τσεκάρουν, με σχετική ακρίβεια, αν οι τοίχοι μετακινούνται.
Μαζί με τους δύο επιστήμονες είναι ο πρόεδρος της Κοινότητας Βουτών, Μπάμπης Αλογδιανάκης, ο οποίος κάθε τόσο δείχνει με το δάχτυλό του τους ξεφτισμένους σοβάδες στα «κιτρινισμένα» σπίτια γύρω από την εκκλησία. Η σκηνή μοιάζει με ένα μικρό θέατρο: ο πάτερ κοιτάζει ψηλά, οι γεωλόγοι στο έδαφος. Ο ένας γυρεύει τη θεία πρόνοια, οι άλλοι ελέγχουν τις δυνάμεις της γης.
Τις τελευταίες ημέρες διάφοροι επιστήμονες και ειδικοί έχουν επισκεφθεί το χωριό. Στις 19 Απριλίου έφτασαν τα πρώτα κλιμάκια μηχανικών του Δήμου Ηρακλείου και της Πολιτικής Προστασίας, ενώ λίγες ημέρες αργότερα επισκέφθηκε τις Βούτες για αυτοψία και ο πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ) και καθηγητής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ευθύμης Λέκκας, διαπιστώνοντας ότι το φαινόμενο χρήζει περαιτέρω έρευνας. Στις 24 Απριλίου, οι Βούτες κηρύχθηκαν επισήμως σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ξεκίνησαν οι πρώτες έρευνες από γεωλόγους και μηχανικούς για να αξιολογηθεί η έκταση του προβλήματος.
Σύνθετο φαινόμενο
«Το φαινόμενο δεν είναι απλό» λέει στο «Βήμα» ο συνταξιούχος πια ομότιμος καθηγητής Γεωλογίας στο ίδιο πανεπιστήμιο, Απόστολος Αλεξόπουλος. Ο βετεράνος γεωλόγος, με δεκαετίες εμπειρίας σε κατολισθήσεις και τεκτονικά ρήγματα, είναι ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος στη χώρα μας για να χαρτογραφήσει το υπέδαφος της περιοχής.
«Ακόμη δεν ξέρουμε ποιος είναι ο μηχανισμός ενεργοποίησης, προσπαθούμε να πάρουμε μια ιδέα τώρα, ώστε, όταν θα σχεδιαστούν μέτρα, αρχικά για τον περιορισμό και μετά για την ανάσχεση του φαινομένου, να ξέρουμε πού βαδίζουμε. Αυτά τα μέτρα θα τα προτείνει μια γεωτεχνική μελέτη». Ο καθηγητής είναι προσεκτικός στις διατυπώσεις του: «Δεν έχω δει ακόμη το γεωλογικό υπόβαθρο. Αυτό καθορίζει τα πάντα. Πρέπει να δούμε τα πετρώματα, τη σχέση τους, αν είναι επιδεκτικά σε κατολίσθηση. Σε συνδυασμό με το υπόγειο νερό, μπορούν να εκδηλωθούν κατολισθήσεις. Προς το παρόν συνεχίζω την έρευνα».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο συνάδελφός του, Παναγιώτης Σοφίου, ένας εξίσου έμπειρος υδρογεωλόγος με δεκαετίες εργασίας στο πεδίο και ένας επιστήμονας που έχει μελετήσει σε βάθος τα μυστικά της κρητικής γης, ειδικά όσον αφορά το νερό. «Η εξέλιξη είναι αργή. Βάλαμε γυαλάκια-μάρτυρες. Περιμένουμε όργανα όπως τα κλισιόμετρα. Θέλουμε να δούμε το φαινόμενο σε βάθος χρόνου». Αναφέρει και τα πρώτα ευρήματα: «Οι δεξαμενές νερού δεν επικοινωνούν. Η στάθμη δεν επηρεάστηκε. Το υπόγειο νερό δεν κινείται έντονα, αλλά η υγρασία επηρεάζει την αντοχή των πετρωμάτων. Ολα θα ληφθούν υπόψη».
Το «ύποπτο» νερό
Για κάποιους κατοίκους, το νερό είναι ο «ύποπτος» για όσα συμβαίνουν. Οπως αποκαλύπτει στο «Βήμα» ένας από τους κατοίκους του χωριού, ο Μπάμπης Ψαρίδης, λίγες ημέρες προτού παρατηρηθεί η ρωγμή στο προαύλιο της εκκλησίας, υπήρξε μια διαρροή στο στενό δρομάκι μπροστά από την εξώπορτα του σπιτιού του.
«Το νερό άρχισε να τρέχει από τη Δευτέρα του Πάσχα. Πήρα στη ΔΕΥΑΗ. Μου είπαν «το καταγράψαμε». Πέρασαν μέρες. Την Παρασκευή πλημμυρίσαμε. Τους ξαναπήρα. Ηρθαν Σάββατο… Μα ήταν αργά». Σηκώνει τους ώμους. «Μου είπαν «ήταν γιορτές». Τα νερά έχουν ρεπό το Πάσχα; Μέχρι να κλείσουν τον αγωγό, ο δρόμος είχε βουλιάξει. Ο τοίχος είχε σκάσει. Τι να φτιάξεις τώρα;».
Η συγχωριανή του, Λέλα Πολυχρονάκη, δείχνει τον ραγισμένο τοίχο του σπιτιού της. «Δεν έμεινα ούτε μια νύχτα εδώ από τότε. Κάθε μέρα ανοίγει κι άλλο. Εφυγα στη μάνα μου. Ποιος κοιμάται όταν βλέπει τους τοίχους να ανοίγουν;». Ο Κώστας Ανδρουλάκης, μόνιμος κάτοικος στις Βούτες, είναι απογοητευμένος: «Ο δήμαρχος λέει «όλα υπό έλεγχο». Ποιος έλεγχος; Δεν έχει έρθει κανείς να μας πει τι θα γίνει. Τα σπίτια μας ράγισαν. Δεν ξέρουμε αν αύριο θα ‘ναι όρθια. Μας έχουν αφήσει μόνους». Παίρνει ανάσα: «Ομως, δεν φεύγω. Το σπίτι μου είναι». Ο Μπάμπης Αλογδιανάκης κάθεται πίσω από ένα ξύλινο τραπέζι στο κοινοτικό κέντρο.
Μπροστά του φάκελοι, χάρτες, λίστες. Το κινητό του χτυπά ασταμάτητα. «Μέχρι τώρα έχουν χαρακτηριστεί ακατάλληλα 30 σπίτια, αλλά μόνο μία οικογένεια φιλοξενείται σε δομή του Δήμου Ηρακλείου» λέει. «Αλλοι μένουν σε συγγενείς, κάποιοι λίγοι στα σπίτια». Σηκώνει το βλέμμα: «Είναι δύσκολο να αφήνεις το σπίτι σου. Κοιμούνται με το ένα μάτι ανοιχτό. Πρέπει όμως να κρατήσουμε τους ανθρώπους όρθιους. Αυτό είναι το πιο δύσκολο απ’ όλα».
Οι άνθρωποι στις Βούτες ξαναμετρούν τη ζωή τους, όχι όμως με γεωλογικά όργανα, αλλά με τη δύναμη της ελπίδας. Εστω κι αν η γη υποχωρεί, η πίστη στον τόπο παραμένει ζωντανή, πεισματικά δεμένη με το χώμα που μπορεί ενίοτε να «ραγίζει», αλλά δεν παραδίνεται.https://www.tovima.gr/editor/ntiniakos-antonis/
