«Σταθερά κακή» χαρακτηρίζουν την κατάσταση της εγχώριας λειτουργίας των θεσμών οι συντάκτες της ετήσιας έκθεσης για την κατάσταση με το κράτος δικαίου στην Ελλάδα που παρουσιάστηκε σε συνέντευξη Τύπου το πρωί της Τρίτης στην αίθουσα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.
Η έκθεση, με τη φετινή έκδοση να φέρει τον επίκαιρο τίτλο «Δημοκρατία Χωρίς Οξυγόνο», συντάσσεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά και αποτελεί την κοινή συμβολή οκτώ ανεξάρτητων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (Vouliwatch, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, HIAS Ελλάδος, Homo Digitalis, Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο (RSA), Reporters United και Solomon) στον ετήσιο έλεγχο των εθνικών συστημάτων από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Μελετώντας πολύκροτες υποθέσεις όπως το ναυάγιο της Πύλου και το σκάνδαλο των υποκλοπών, αλλά και χρόνια προβλήματα όπως το ελλιπές πλαίσιο διαφάνειας απέναντι στη διαφθορά, την αστυνομική βία και ατιμωρησία, την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων, την ανελευθερία του Τύπου, τις πολιτικές πιέσεις στις ανεξάρτητες αρχές, τις ποικίλες πληγές της Δικαιοσύνης, τις διώξεις κατά οργανισμών υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και άλλα, η έκθεση διαπιστώνει «μια σειρά από οριζόντια ζητήματα με αντίκτυπο στις διαφορετικές πτυχές του Κράτους Δικαίου στη χώρα», καλώντας την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προβεί σε ενδελεχή εξέταση σχετικά.
«Συγκολλητική μας ουσία αποτελεί η κοινή ανησυχία, αν όχι αγωνία, για τη συστηματική και εντεινόμενη διολίσθηση του κράτους δικαίου στην Ελλάδα», επισήμανε ο επικεφαλής του Vouliwatch, Στέφανος Λουκόπουλος, ενώ ερωτώμενος σχετικά από το in σημείωσε ότι στις συζητήσεις τους με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι εκπρόσωποι της δείχνουν πολύ μεγαλύτερη κατανόηση για την πραγματική κατάσταση από αυτή που διαφαίνεται στις δημόσιες τοποθετήσεις τους. Από την πλευρά του, ο Μίνως Μουζουράκης από την Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο πρόσθεσε ότι η ευρωπαϊκή απόκριση στα επιμέρους προβλήματα πολλές φορές προσκρούει στη γραφειοκρατία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με τις επιμέρους διευθύνσεις και τομείς να μην αναγνωρίζουν την αρμοδιότητά τους για το κάθε ζητήμα, αποποιούμενες την ευθύνη.
Ωστόσο, στο σύνολό τους, οι εκπρόσωποι των οργανισμών που σχολίασαν την έκθεση, δεν θεωρούν ότι οι επιμέρους όψεις της διολίσθησης του κράτους δικαίου αποτελούν μεμονωμένα ζητήματα, αλλά ότι συνδέονται μεταξύ τους σε μία συνολική υποβάθμιση των δημοκρατικών θεσμών στη χώρα.
Μεγάλο πρόβλημα διαπιστώνεται κατ’ αρχάς στο ίδιο το πλαίσιο διαφάνειας όσον αφορά βουλευτές και υπουργούς. Το μητρώο διαφάνειας για το lobbying που θεσπίστηκε το 2021, χαρακτηριστικά περιέχει μόνο 34 εγγραφές, ενώ μόλις 9 συναντήσεις πολιτικών με εκπροσώπους διαφόρων συμφερόντων δηλώθηκαν σε αυτό το 2024. Αντίστοιχα, στο μητρώο για τα δώρα που θεσπίστηκε ύστερα από πίεση του Vouliwatch τον περασμένο Μάιο, έχουν δηλωθεί μόνο 25 δώρα από μόλις 4 άτομα – ενδεικτικό είναι ότι σε αντίστοιχο χρονικό διάστημα, μόνη της η απερχόμενη Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, που υπήρξε σαφώς πιο τυπική ως προς τη διαφάνεια, έχει δηλώσει 85 δώρα.
Αντιστοίχως προβληματική εμφανίζεται η κατάσταση με το πόθεν έσχες των πολιτικών, με ελλιπείς δηλώσεις, βραχύβιες δημοσιεύσεις των στοιχείων και αδικαιολόγητες παρατάσεις, αλλά και ως προς το ανύπαρκτο πλαίσιο προστασίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers), το επίσης ανύπαρκτο δικαίωμα πρόσβασης των πολιτών στη δημόσια πληροφορία και φυσικά, το χρόνιο πρόβλημα της κακής νομοθέτησης που χαρακτηρίζεται από εκπρόθεσμες και άσχετες τροπολογίες στα νομοσχέδια και προσχηματικές, έως ανύπαρκτες διαβουλεύσεις: το 2024, το 42% των νομοσχεδίων τέθηκε σε διαβούλευση για μόλις 14 ημέρες, ενώ το 56% των τροπολογιών σε νομοσχέδια κατατέθηκαν ανήμερα ή την παραμονή της ψήφισης.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται επίσης στις επαναπροωθήσεις και τη διαχρονική απροθυμία όλων των αρχών να προβούν στην ορθή διερεύνησή τους. 200 και πλέον υποθέσεις έχουν τεθεί στο αρχείο από τις δικαστικές αρχές χωρίς διερεύνηση, ενώ δεν έχει ασκηθεί ούτε μία ποινική δίωξη κατά κρατικού υπαλλήλου για επαναπροώθηση. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον κ. Μουζουράκη της Υποστήριξης Προσφύγων στο Αιγαίο, δεν έχουν κληθεί καν για εξηγήσεις στελέχη του λιμενικού, παρά τις σαφείς ενδείξεις για εμπλοκή τους σε ποινικά αδικήματα.
Στον αντίποδα, επισημάνθηκε η τάση των θυμάτων που καταγγέλουν την κρατική αυθαιρεσία εναντίον τους, συχνά στα χέρια των αστυνομικών οργάνων, να καταλήγουν τα ίδια στο στόχαστρο της δικαιοσύνης, ακόμα και να καταδικάζονται βάσει της άκριτης αποδοχής των καταθέσεων των αστυνομικών στα δικαστήρια. Αυτό έχει οδηγήσει σε μία πληθώρα υποθέσεων που έχουν δικαιωθεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, χωρίς όμως να επέρχεται κάποια ουσιαστική αλλαγή στη λειτουργία αυτών των αρχών.
Συμπληρωματικά στο κάδρο της περιρρέουσας αυθαιρεσίας μπορούν να τοποθετηθούν και οι διώξεις κατά στελεχών ανθρωπιστικών οργανώσεων που κατέληξαν στο εδώλιο με την κατηγορία της διακίνησης μεταναστών επειδή απλώς ενημέρωσαν τις αρμόδιες αρχές για την παρουσία μεταναστών – πράγμα που όπως επισημάνθηκε και στον σχολιασμό από τους συντάκτες, αποτελεί και το συμπέρασμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Μυτιλήνης σε σχετική υπόθεση.
Η προβληματική διαδικασία αντικατάστασης των μελών της Αρχής Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών και του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης, η ανεξιχνίαστη δολοφονία του δημοσιογράφου Γιώργου Καραϊβάζ, οι -ενίοτε ιδιαίτερα επιθετικές- πολιτικές πιέσεις που ασκούνται στις ανεξάρτητες αρχές, η λίστα Πέτσα και άλλες κινήσεις επηρεασμού ή λογοκρισίας στον Τύπο, η επιλεκτική ευαισθησία στα ζητήματα προσωπικών δεδομένων και φυσικά οι αλλόκοτες -όπως χαρακτηρίστηκαν- δικαστικές αποφάσεις και οι προβληματικές διαδικασίες που διαπιστώνονται στη συνολική λειτουργία της Δικαιοσύνης, αποτελούν τις διαφορετικές όψεις αυτού που η αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Κατερίνα Πουρναρά, περιέγραψε ως «μία σταδιακή διάβρωση των βασικών διαδικασιών της Δημοκρατίας», η οποία συντελείται με μικρές μετατοπίσεις που συχνά δεν χαίρουν της δέουσας προσοχής.
Παρότι τα προβλήματα που διαπιστώνονται στο κράτος δικαίου είναι χρόνια, η φετινή έκδοση της έκθεσης έχει τη διαφορά ότι η διερεύνηση πολλών από τις υποθέσεις που συνθέτουν το ανησυχητικό αυτό μωσαϊκό για την ενάργεια και τη λειτουργία των θεσμών, έχουν περάσει τη βάσανο του ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές, συχνά υπό το καθεστώς πρόδηλων πολιτικών πιέσεων ή και προβληματικές διαδικασίες, με στοιχεία που δεν υπολογίζονται, με μάρτυρες που ποτέ δεν καταθέτουν, με αποφάσεις που ενίοτε θίγουν την κοινή λογική. Κι όλο αυτό σε ένα περιβάλλον πλήρους αστάθειας, στο οποίο, όπως επισήμανε στην εισαγωγή της η δημοσιογράφος Αναστασία Γιάμαλη που συντόνιζε τη συνέντευξη Τύπου, ο ποινικός κώδικας έχει υποστεί 19 αναθεωρήσεις από το 2019 μέχρι σήμερα.
Η έκθεση έρχεται ως συνέχεια μίας μεγάλης σειράς πορισμάτων από φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού που διαπιστώνουν παρόμοια προβλήματα όπως επισημάνθηκε κι από τον πρώην αντιπρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών Αλέξανδρο Μαντζούτσο στον χαιρετισμό της εκδήλωσης: το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα, τα συμπεράσματα της Επιτροπής LIBE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τις Εκθέσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας, της ΕΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης για την κατάσταση της Δικαιοσύνης στη χώρα, την Έκθεση των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα και την έκθεση του State Department, με ειδική αναφορά στο σκάνδαλο των υποκλοπών.
«Όταν το ίδιο το κράτος υποβαθμίζει συστηματικά διαδικασίες, θεσμούς και τα αντίβαρα λειτουργώντας με αυταρχισμό, απαξιώνει περαιτέρω τη δημοκρατική λειτουργία στα μάτια των πολιτών» δήλωσε ο κ. Λουκόπουλος του Vouliwatch, που μαζί με τις περισσότερες άλλες οργανώσεις που υπογράφουν την έκθεση, έχουν αποστείλει κοινή επιστολή στο νέο επίτροπο για τη Δημοκρατία, τη Δικαιοσύνη και το Κράτος Δικαίου της Κομισιόν, Μάικλ ΜακΓκραθ, σχετικά με τις ελλείψεις του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Παρακολούθησης του κράτους Δικαίου..
