Στόχος, όπως τονίζεται στο ΦΕΚ, να διατηρηθεί ατόφια και αυθεντική η εικόνα με τα κτήρια του Μοναστηριού, τους παραδοσιακούς ελαιώνες, τις ξερολιθιές, τις δενδροστοιχίες.
Μια ιστορία πίστης, φύσης και αναγέννησης που χάνεται στα βάθη των αιώνων και υπόσχεται ένα μέλλον με προοπτική για μια ιδιαίτερη ανάπτυξη στη Μεσσαρά, ξεκινά πλέον και θεσμικά με επίκεντρο τη Μονή Απεζανών.
Στα Αστερούσια Όρη, σε μια εικόνα που μας πάει αιώνες πίσω, η Ιερά Μονή Αγίου Αντωνίου Απεζανών, το εμβληματικό μοναστήρι της νότιας Μεσσαράς, αποκτά πλέον θεσμική ασπίδα προστασίας και προοπτική ανάπτυξης, με τη δημοσίευση στο ΦΕΚ της 26ης Σεπτεμβρίου 2025 της απόφασης του Υπουργείου Περιβάλλοντος, που χαρακτηρίζει 271 στρέμματα γύρω από τη Μονή ως «προστατευόμενο τοπίο».
Δεν πρόκειται απλώς για ένα διοικητικό μέτρο. Είναι η δικαίωση μιας συλλογικής προσπάθειας που κράτησε χρόνια, στηρίχθηκε στη γνώση, στο πάθος και στην αφοσίωση, και ανοίγει τώρα τον δρόμο για ένα νέο μοντέλο ήπιας, πολιτιστικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης στη νότια Κρήτη.
Η Μονή Αγίου Αντωνίου Απεζανών δεν είναι ένα απλό μοναστήρι. Είναι μια ζωντανή εικόνα του παλιού αγροτικού τοπίου των Αστερουσίων, ένα μνημείο που συνδυάζει την πνευματικότητα με τη γη, τη θρησκευτική παράδοση με τη βιωματική σοφία των ανθρώπων της υπαίθρου.
Στην καρδιά των 270 στρεμμάτων που περιλαμβάνει ο χαρακτηρισμός, δεσπόζει το κύριο κτηριακό συγκρότημα, πλαισιωμένο από βοηθητικά κτίσματα, ελαιώνες, συκιές, χαρουπιές, αμπέλια και έναν λαχανόκηπο που φροντίζουν οι μοναχοί, με τον τρόπο των παλιών.
Ο παραδοσιακός ελαιώνας με χοντρολιές θρούμπας Αιγαίου, που ανασυστάθηκε τα τελευταία χρόνια, έχει γίνει το σύμβολο μιας αναγέννησης που ξεκινά από τη ρίζα. Οι ίδιες χοντρολιές που φυτεύτηκαν ως και 15 αιώνες πριν, ξαναβρήκαν ζωή μέσα από τα χέρια των μοναχών και των επιστημόνων που εργάστηκαν με σεβασμό και γνώση.
«Το τοπίο της Μονής Απεζανών είναι μια ζωντανή μαρτυρία της ιστορίας της Κρήτης», λέει ο καθηγητής Γεωπονίας του ΕΛΜΕΠΑ, Μιχάλης Παπαηλιάκης, ο οποίος υπήρξε πρωτεργάτης της επιστημονικής τεκμηρίωσης του χαρακτηρισμού.
«Οι φυτεύσεις των ελαιόδεντρων δεν έγιναν τυχαία. Έχουν συμμετρικότητα, γεωμετρία, ρυθμό. Οι Ενετοί διοικητές οργάνωσαν τη γη με λογική και ευλάβεια. Και αυτή η λογική διασώζεται μέχρι σήμερα – στα ίδια δέντρα, στα ίδια μονοπάτια, στην ίδια σιωπή».
Τα 271 στρέμματα που περιλαμβάνει η Μονή και οι καλλιέργειές της προστατεύονται πλέον θεσμικά, ενώ γύρω από αυτά καθορίζεται μια δεύτερη ζώνη 1.100 στρεμμάτων, όπου απαγορεύονται δραστηριότητες που θα μπορούσαν να αλλοιώσουν οπτικά ή ουσιαστικά την ακεραιότητα του τοπίου.
Η απαγόρευση αυτή αφορά ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, γραμμές υψηλής τάσης αλλά και οποιαδήποτε μορφή εκβιομηχάνισης που θα «κόψει» την καθαρή εικόνα των Αστερουσίων.
Στόχος, όπως τονίζει ο κ. Παπαηλιάκης, είναι «να μην αλλάξει τίποτα απ’ όσα βλέπει σήμερα ο επισκέπτης. Να κρατήσουμε την εικόνα του τοπίου αναλλοίωτη, όπως τη βλέπουμε τα τελευταία 500-600 χρόνια».
Αποτέλεσμα σκληρής δουλειάς
Η ιστορία πίσω από την απόφαση είναι ιστορία ανθρώπων που πίστεψαν σ’ ένα όραμα και το υπηρέτησαν με επιμονή και συνέπεια. Η πρωτοβουλία ξεκίνησε στα τέλη του 2021, στο πλαίσιο της μελέτης για τους παραδοσιακούς ελαιώνες του Δήμου Φαιστού.
Όπως αποκαλύπτει ο κ. Παπαηλιάκης, «η ιδέα γεννήθηκε μέσα από τη μελέτη για τους ελαιώνες. Διαπιστώσαμε ότι η περιοχή της Μονής Απεζανών είναι κάτι πολύ περισσότερο από καλλιεργήσιμη γη – είναι ένα μνημείο ζωντανής ιστορίας».
Από το 2021 ως τον Απρίλιο του 2023, η γενική γραμματέας της Αποκεντρωμένης Διοίκησης, Μαρία Κοζυράκη, με την ιδιότητά της και ως δασολόγος, από το ΕΛΜΕΠΑ ο Μιχάλης Παπαηλιάκης, πλαισιωμένοι και με άλλους ανθρώπους, εργάστηκαν σκληρά και μεθοδικά.
Η Μητρόπολη Γορτύνης και Αρκαδίας, η Αρχιεπισκοπή Κρήτης και οι μοναχοί του μοναστηριού, συνεργάστηκαν για να λυθούν νομικά και διοικητικά ζητήματα.
Έτσι δημιουργήθηκε μια μελέτη υψηλών απαιτήσεων, αφού χαρακτηριστικά θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα εκατοντάδες στρέμματα τα οποία ανήκουν στη Μονή θα έπρεπε να είναι εγγεγραμμένα στο Ε9, στο κτηματολόγιο, στο υποθηκοφυλακείο ενώ θα έπρεπε να έχουν πληρωθεί και οι φόροι. Ωστόσο όλα λειτούργησαν θετικά καθώς επιβεβαιώθηκε κάθε σπιθαμή γης.
«Ήταν μια δύσκολη διαδικασία, αλλά η συνεργασία όλων των φορέων ήταν παράδειγμα για το πώς μπορούν να προχωρήσουν τέτοια έργα όταν υπάρχει κοινός σκοπός», αναφέρει χαρακτηριστικά ο καθηγητής.
Ο δρόμος για τη διαχείριση και την ανάπτυξη
Η επόμενη φάση είναι η σύσταση του φορέα διαχείρισης, ο οποίος θα αναλάβει τη συντήρηση, προστασία και αξιοποίηση του προστατευόμενου τοπίου.
Ο φορέας αυτός θα λειτουργήσει με τη συνεργασία της Μητρόπολης, της Περιφέρειας Κρήτης, του Υπουργείου, της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, ενώ θα ακολουθήσει και υπουργική εγκύκλιος που θα καθορίσει τους όρους και τα μέτρα προστασίας.
Το σχέδιο δεν σταματά στην προστασία. Η Μονή Απεζανών μπορεί να μετατραπεί σε πόλο ανάπτυξης με ήπιες επεμβάσεις, μονοπάτια, εκπαιδευτικές διαδρομές και επιστημονικά προγράμματα, η περιοχή μπορεί να γίνει παράδειγμα βιώσιμης ανάπτυξης που θα φέρει ζωή και εισόδημα, χωρίς να θυσιάσει την ταυτότητά της.
Η επίσημη ανακοίνωση της απόφασης θα γίνει στις 9 Νοεμβρίου στις Μοίρες, σε εκδήλωση που θα έχει χαρακτήρα συμβολικό και εορταστικό. Θα είναι η στιγμή που οι άνθρωποι που πίστεψαν σ’ αυτή την υπόθεση -οι επιστήμονες, οι μοναχοί, οι τοπικοί φορείς- θα δουν την προσπάθειά τους να δικαιώνεται.
Για τον κ. Παπαηλιάκη, το εγχείρημα της Μονής Απεζανών «είναι ένας μπούσουλας για το μέλλον της Κρήτης. Δείχνει ότι μπορούμε να αναπτύξουμε, να ζήσουμε, να δημιουργήσουμε, χωρίς να αλλοιώσουμε την ψυχή του τόπου».
Κι αυτή η ψυχή, που απλώνεται ανάμεσα σε ελιές πεντακοσίων ετών, σε πεζούλες και ξερολιθιές, σε μυρωδιές χαρουπιάς και θυμαριού, δεν είναι μόνο παρελθόν.
Είναι το μέλλον που θα παραδοθεί ατόφιο στις επόμενες γενιές.
Οι στόχοι του χαρακτηρισμού σύμφωνα με το ΦΕΚ
Με απόφαση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (Αρ. ΥΠΕΝ/ΔΔΦΠΒ/99547/2404), που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Δ’ 744/26.09.2025, ο περιβάλλων χώρος της ιστορικής Ιεράς Μονής Αγίου Αντωνίου Απεζανών του Δήμου Φαιστού χαρακτηρίζεται ως «προστατευόμενο τοπίο», μια θεσμική κατοχύρωση που αναβαθμίζει την περιβαλλοντική και πολιτιστική σημασία του μνημείου.
Η απόφαση, που υπογράφεται από τον προϊστάμενο της Γενικής Διεύθυνσης Περιβαλλοντικής Πολιτικής του ΥΠΕΝ, Κωνσταντίνο Δημόπουλο, στηρίζεται σε σειρά νομοθετικών και επιστημονικών τεκμηριώσεων, συμπεριλαμβανομένης της Ειδικής Μελέτης του Απριλίου 2023, η οποία εκπονήθηκε από τη γραμματέα της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης, Μαρία Κοζυράκη, και τον τότε αναπληρωτή προϊστάμενο του Αγροκτήματος του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Μιχαήλ Παπαηλιάκη και τον δασολόγο – περιβαλλοντολόγο, Βασίλειο Σαμαριτάκη.
Σύμφωνα με την απόφαση, ο χώρος της Μονής διαθέτει ιδιαίτερα οικολογικά, γεωμορφολογικά και αισθητικά χαρακτηριστικά, που συνδέονται με το παραδοσιακό αγροτικό τοπίο των Αστερουσίων Ορέων. Η Μονή Απεζανών, χτισμένη σε μια επιβλητική τοποθεσία νοτιοδυτικά των Μοιρών, αποτελεί σημαντικό θρησκευτικό και ιστορικό σημείο αναφοράς της περιοχής, αλλά και καταφύγιο βιοποικιλότητας με πλούσια χλωρίδα και πανίδα.
Στόχος του χαρακτηρισμού είναι:
η διατήρηση των φυσικών διεργασιών και των οικολογικών αξιών του χώρου,
η προστασία των ειδών χλωρίδας και πανίδας και των ενδιαιτημάτων τους,
καθώς και η πρόληψη παρεμβάσεων που θα μπορούσαν να αλλοιώσουν το τοπίο.
Οι ειδικοί όροι και περιορισμοί για τις δραστηριότητες στην περιοχή θα καθοριστούν με επόμενη απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος, σύμφωνα με το άρθρο 21 του ν. 1650/1986.
Η προστατευόμενη περιοχή χωροθετείται εντός της Τοπικής Κοινότητας Αντισκαρίου της Δημοτικής Ενότητας Μοιρών, Δήμου Φαιστού. Τα ακριβή όρια αποτυπώνονται σε ειδικό χάρτη και πίνακα συντεταγμένων (ΕΓΣΑ ’87), που αποτελούν παράρτημα του ΦΕΚ.
ΠΗΓΗ: ΠΑΤΡΙΣ
