Τα τελευταία χρόνια, οι δημογραφικές αλλαγές στην Ελλάδα απασχολούν όλο και περισσότερο τους επιστήμονες και τους φορείς
Πού πηγαίνει η Ελλάδα πληθυσμιακά; Πόσοι θα δουλεύουν, πόσοι θα είναι συνταξιούχοι, και τι επιπτώσεις θα έχει αυτό στην κοινωνία και την οικονομία; Μια πρόσφατη μελέτη του Ινστιτούτου Δημογραφικών Ερευνών και Μελετών προσπαθεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα.
Σύμφωνα με την έρευνα, παρατηρείται μια σημαντική αλλαγή στη σύνθεση του πληθυσμού μας. Οι άνθρωποι ηλικίας 20-64 ετών, δηλαδή όσοι βρίσκονται σε εργάσιμη ηλικία, αναμένεται να μειωθούν σημαντικά μέχρι το 2050.
Αντίθετα, οι πολίτες άνω των 65 ετών συνεχώς αυξάνονται.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η αναμενόμενη μεσοπρόθεσμα σημαντική μείωση του πλήθους των 20-64 ετών οφείλεται κυρίως στη συρρίκνωση της διαγενεακής γονιμότητας καθώς όσες από τις προπολεμικές γενεές τεκνοποίησαν τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες έκαναν κατά μέσο όρο 2,2 παιδιά.
Αυτές που γεννήθηκαν γύρω από το 1960 έκαναν 2 και όσες γεννήθηκαν γύρω από το 1985 λιγότερα από 1,5 παιδιά ανά γυναίκα. Αυτό αποτυπώθηκε και στις γεννήσεις που μειώνονται μετά το 1980, μια μείωση που επιταχύνθηκε την τελευταία δεκαπενταετία καθώς ο πληθυσμός των γυναικών σε ηλικία απόκτησης παιδιών μειώθηκε σημαντικά (μια τάση που δεν αναμένεται να ανακοπεί τις αμέσως επόμενες δεκαετίες).
Η μείωση αυτή των γεννήσεων οδήγησε αρχικά στη μείωση των 0-19 ετών, στη συνέχεια του νεανικού πληθυσμού παραγωγικής και αναπαραγωγικής ηλικίας (20-44 ετών) και τέλος των 45-64 ετών, ενώ η είσοδος οικονομικών μεταναστών στη χώρα μας μετα το 1990 απλώς επιβράδυνε τη συρρίκνωση των 0-64 ετών.
Και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία;
Οι ηλικιωμένοι αυξάνονται για δύο βασικούς λόγους: πρώτον, επειδή γεννήθηκαν πολλές γενιές μέχρι το 1980, και δεύτερον, επειδή η διάρκεια ζωής έχει αυξηθεί σημαντικά χάρη στη βελτίωση της υγείας και της ιατρικής φροντίδας. Έτσι, έχουμε σήμερα περισσότερους ηλικιωμένους από ποτέ.
Αυτή η αλλαγή γίνεται ακόμα πιο έντονη γιατί πολλοί νέοι, κυρίως 25-45 ετών, έχουν φύγει από τη χώρα είτε για σπουδές είτε για δουλειά – φαινόμενο γνωστό και ως «brain drain».
Όμως δεν φεύγουν μόνο οι πολύ μορφωμένοι· ένα μεγάλο μέρος αυτών που φεύγουν είναι άνθρωποι με χαμηλή ή μέτρια εκπαίδευση, που άφησαν κενά σε διάφορους κλάδους εργασίας στην Ελλάδα.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για το μέλλον;
Σύμφωνα με τις προβλέψεις, οι άνθρωποι άνω των 65 ετών θα αποτελούν πάνω από το 1/3 του συνολικού πληθυσμού το 2050, σε σύγκριση με το 24% που είναι σήμερα.
Αν δεν αλλάξει κάτι, ο συνολικός πληθυσμός της χώρας θα μειωθεί κατά 1,3 έως 1,5 εκατομμύρια μέχρι τότε.
Οι περισσότεροι που θα «λείπουν» θα είναι ηλικίας 20-64 ετών, δηλαδή άνθρωποι σε παραγωγική ηλικία.
Αυτό δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα: λιγότεροι εργαζόμενοι για να στηρίξουν περισσότερους συνταξιούχους.
Σήμερα, για κάθε ηλικιωμένο αντιστοιχούν περίπου 1,6 εργαζόμενοι. Το 2050, αν δεν γίνει καμία αλλαγή, αυτός ο αριθμός θα πέσει στο 1,1 ή και χαμηλότερα.
Υπάρχει λύση;
Σύμφωνα με το ΑΠΕ, o καθηγητής κ. Κοτζαμάνης, που συμμετείχε στη μελέτη, προτείνει δύο βασικές κατευθύνσεις για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα:
Αύξηση της συμμετοχής στην εργασία
Η Ελλάδα έχει χαμηλά ποσοστά απασχόλησης, ειδικά μεταξύ των γυναικών, των νέων (20-29 ετών) και των μεγαλύτερων (55-64 ετών).
Αν αυτά τα ποσοστά ανέβουν από 67% σε 82% μέχρι το 2050, τότε η μείωση των εργαζομένων θα περιοριστεί πολύ.
Ακόμη κι αν ο πληθυσμός 20-64 ετών μειωθεί, ο αριθμός των εργαζομένων μπορεί να παραμείνει κοντά στα σημερινά επίπεδα.
Θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο
Αν η Ελλάδα προσελκύσει περίπου 700.000 νέους μετανάστες μέσα στα επόμενα 25 χρόνια, αυτό θα βοηθήσει πολύ.
Αυτοί οι μετανάστες θα είναι κυρίως νέοι, σε παραγωγική και αναπαραγωγική ηλικία, και θα συμβάλουν τόσο στην αγορά εργασίας όσο και στην αύξηση των γεννήσεων.
Το πρόβλημα είναι μόνο οικονομικό;
Όπως τονίζεται, το ζήτημα δεν είναι μόνο αν θα έχουμε αρκετούς εργαζόμενους για να πληρώνουμε συντάξεις.
Ο παραγόμενος πλούτος εξαρτάται από την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού, την παραγωγικότητα, την καινοτομία και άλλες παραμέτρους που σχετίζονται με την οικονομία και την κοινωνία γενικότερα.
Γι’ αυτό και το δημογραφικό πρόβλημα δεν είναι απλώς αριθμητικό.
Είναι ένα σύνθετο ζήτημα που χρειάζεται σχέδιο, επενδύσεις στην παιδεία, την εργασία, την υγεία και φυσικά μια πιο αποτελεσματική πολιτική για το μεταναστευτικό.
