«Ανατομία» μιας δικαστικής απόφασης-σταθμού που ανοίγει τον δρόμο για επιστροφές προσφύγων στη χώρα μας – Γερμανοί δικαστές τούς προτρέπουν να εργαστούν στην ελληνική μαύρη αγορά.
«Πότε πήγαινα με αυτοκίνητο, πότε με τα πόδια μέσα από κατσάβραχα, παράνομα, ήθελα να φύγω όσο γίνεται πιο μακριά από την κόλαση, έδωσα 700 δολάρια για να φθάσω στη Τουρκία και 3.000 ευρώ για την Ελλάδα». Είναι μικρόσωμος και λεπτός ο νεαρός άνδρας που μου μιλά. Διηγείται πώς πήγε από το Χαλέπι, μέσω Αφρίν, Γκαζίαντεπ και Σμύρνης, στη Σάμο.
Με βάρκα, πώς αλλιώς, με άλλους 25. Ηταν Μάιος του 2024. Τον συνάντησα πριν από λίγες ημέρες στα περίχωρα της Φρανκφούρτης. Θα μπορούσε να τον λένε Ξιάρ, αλλά δεν έχει σημασία. Σημασία έχουν αυτά που διηγείται στο «Βήμα», μια αληθινή ιστορία, ίδια με εκατοντάδων χιλιάδων άλλων Σύρων που έκαναν το δύσκολο ταξίδι προς τη Δύση περνώντας από τα ελληνικά νησιά για να φθάσουν στη Γερμανία.
Με το που τελείωσε το σχολείο ο Ξιάρ πήγε στρατό. Δύσκολα χρόνια, ξέσπασε εμφύλιος και έζησε τη φρίκη ως στρατιώτης. Αποφάσισε να μπει σε ένοπλη ομάδα της αντιπολίτευσης μέχρι που κάποιος τον πρόδωσε. Συνελήφθη και κρατήθηκε σε φυλακή βασανιστηρίων. Ο νομικός του παραστάτης μάς παρακάλεσε να μη ρωτήσουμε για αυτό το κομμάτι της ζωής του. Βρίσκεται υπό ψυχιατρική παρακολούθηση στη Γερμανία. Δεν θα του έκανε καλό να ξαναφέρει στη μνήμη του τραυματικές εμπειρίες.
Μας τις είπε όμως ο ίδιος, τον οποίο επίσης συναντήσαμε στα περίχωρα της Φρανκφούρτης: «Υπέστη σκληρά βασανιστήρια, ξυλοκοπήθηκε, υποβαλλόταν σε ψυχολογική πίεση, για παράδειγμα στέρηση ύπνου και φωτός. Κάποιο πρωί βρέθηκε στο κελί του ένας κρεμασμένος». Στη Σάμο, ο Ξιάρ πήρε μια ανάσα. Εκανε αίτηση για άσυλο και ύστερα από δύο μήνες πήρε το καράβι για Αθήνα. Δεν ήταν ο τελικός προορισμός.
Από την Ομόνοια στη Βρέμη
«Περιμένοντας τα χαρτιά μου στην Αθήνα έμενα στην Ομόνοια, σε ένα μικρό δωμάτιο με άλλους 15, δεν ήταν πάντα οι ίδιοι, μπαινόβγαινε κόσμος, προσωρινός χώρος ύπνου» μας είπε. «Δεν είχα δουλειά, χρήματα δεν πήρα από τις υπηρεσίες, πολλές φορές τους ζήτησα βοήθεια, μου δώσανε ζάχαρη σε σακούλες και κάτι λίγο για να φάω, αλλά και από τις οργανώσεις σπάνια πήρα βοήθεια, τρόφιμα. Εχω ελικοβακτηρίδιο, αλλά πώς να πάρω φάρμακα; Δικά μου χρήματα δεν έφερα από τη Συρία, δεν ήξερα ότι η διαδικασία για την μπλε κάρτα θα διαρκούσε τόσο πολύ».
Επειτα από έξι μήνες ήρθε η πολυπόθητη κάρτα και ο Ξιάρ με δανεικά συνέχισε αεροπορικώς στο Βερολίνο και από εκεί με τρένο σε φίλους στη Βρέμη, όπου έκανε δεύτερη αίτηση για άσυλο. Η περίπτωσή του πήρε την πορεία που παίρνουν όλες οι αντίστοιχες. Από τη Βρέμη τον έστειλαν σε κέντρο πρώτης υποδοχής κοντά στη Φρανκφούρτη, όπου βρίσκεται μέχρι σήμερα.
Η ζωή του Ξιάρ τους λίγους μήνες που ζει στη Γερμανία μπήκε σε μια κανονικότητα. Μένει σε οργανωμένο κατάλυμα για πρόσφυγες, παίρνει 170 ευρώ τον μήνα, έχει δωρεάν φαγητό, βοήθεια σε είδος και δεν χρειάζεται να εκλιπαρεί για ένα κομμάτι ψωμί. Αλλά το πιο βασικό, επειδή έχει υποστεί βασανιστήρια, βρίσκεται υπό συνεχή ψυχιατρική παρακολούθηση και φαρμακευτική αγωγή. Κάτι το αδιανόητο στην Ελλάδα.
Είναι και ο λόγος για τον οποίο υπάρχει πλούσια νομολογία δικαστηρίων σε όλα τα ομόσπονδα κρατίδια, τα οποία απέφευγαν επιστροφές αναγνωρισμένων προσφύγων στην Ελλάδα με το επιχείρημα ότι «οι συνθήκες υποδοχής χαρακτηρίζονται από συστημικές αδυναμίες που ενέχουν τον κίνδυνο απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης κατά την έννοια του άρθρου 4 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ».
«Νέοι, υγιείς και άγαμοι άνδρες»
Αυτό ωστόσο αλλάζει άρδην με μια απόφαση-σταθμό του Ομοσπονδιακού Διοικητικού Δικαστηρίου της Λειψίας (BverwG 1 C 18.24) που αφορά για πρώτη φορά την Ελλάδα. Σε αυτό προσέφυγαν δύο νέοι από τη Γάζα και τη Σομαλία οι οποίοι, παρά το ότι έλαβαν διεθνή προστασία στην Ελλάδα, ζήτησαν άσυλο και στη Γερμανία για τους ίδιους λόγους όπως ο Ξιάρ. Το πενταμελές ανώτατο ομοσπονδιακό δικαστήριο της Λειψίας βασίστηκε σε μια νέα διαδικασία, τη λεγόμενη αναθεώρηση των πραγματικών περιστατικών, που τέθηκε σε ισχύ τον Ιανουάριο του 2023.
«Πρόκειται για ένα νέο νομικό εργαλείο εξακρίβωσης πραγματικών συνθηκών για υποθέσεις ασύλου, έτσι ώστε η αξιολόγηση της κατάστασης για τους πρόσφυγες, εν προκειμένω στην Ελλάδα, να ενοποιηθεί στη Γερμανία, δηλαδή να μην αξιολογεί ένα δικαστήριο στη Βάδη-Βυρτεμβέργη την κατάσταση διαφορετικά από ένα δικαστήριο στην Εσση» μας εξηγεί η δικηγόρος Γιουλιάνα Χάρπερ.
Η Χάρπερ εργάζεται στο δικηγορικό γραφείο του καθηγητή Στέφαν Χοκς, κορυφαίο σε υποθέσεις προσφύγων, και ήταν μαζί με τον γερμανό καθηγητή η συνήγορος του άνδρα από τη Σομαλία.
«Σε τέτοιες περιπτώσεις οι δικαστές δεν ταξιδεύουν οι ίδιοι στην Ελλάδα για να αποκτήσουν εικόνα, δεν συνηθίζεται» μας εξήγησε. «Αλλά εκείνο που με σόκαρε είναι ότι το δικαστήριο δεν ήθελε να ακούσει μαρτυρίες ανθρώπων που εργάζονται στην Ελλάδα, ενώ εμπιστεύτηκε αναφορές στα ΜΜΕ, μελέτες, εκθέσεις, γνωμοδοτήσεις, μεταξύ άλλων, και οργανώσεων βοήθειας. Από την πλευρά μας προτείναμε ως μάρτυρες τον δικηγόρο Μίνω Μουζουράκη, υπεύθυνο νομικής υποστήριξης και υπεράσπισης στο Refugee Support Aegean (RSA), τον Ρόμπερτ Νέστλερ από το Equal Rights Beyond Borders και τον εργατολόγο Απόστολο Καψάλη, καθηγητή Παντείου και ειδικό σε θέματα προσφύγων».
Ο Μουζουράκης κατέθεσε ατύπως, δηλαδή όσα είπε δεν κατεγράφησαν στα πρακτικά. Ο Νέστλερ δεν κατέθεσε καν, ο δε καθηγητής δεν μπορούσε να έρθει στη Λειψία και το δικαστήριο απέρριψε κατάθεση μέσω Διαδικτύου. «Υποβάλαμε όμως τη γραπτή έκθεσή του για τις εργασιακές συνθήκες στην Ελλάδα».
Εν ολίγοις, οι δικαστές δεν ενδιαφέρθηκαν να ακούσουν από στόματα ειδικών τις πραγματικές συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στην Ελλάδα. Και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι «άγαμοι, αρτιμελείς και μη ευάλωτοι δικαιούχοι διεθνούς προστασίας δεν απειλούνται με εξευτελιστικές ή απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης κατά την επιστροφή τους στην Ελλάδα. Μπορούν να καλύψουν τις υπόλοιπες βασικές τους ανάγκες, συμπεριλαμβανομένης της διατροφής, μέσω του δικού τους εισοδήματος που αποκτούν στη λεγόμενη παραοικονομία. Αρα οι αιτήσεις ασύλου τους στη Γερμανία μπορούν να απορριφθούν ως απαράδεκτες». Γερμανικό δικαστήριο προτρέπει με τον πιο επίσημο τρόπο πρόσφυγες να ζήσουν στην Ελλάδα με μαύρο χρήμα; Πρωτοφανές!
«Σοκαριστικό για ένα κράτος δικαίου»
«Εδώ έχουμε ένα πολύ σοβαρό ζήτημα» επισήμανε στο «Βήμα» ο κ. Καψάλης. «Κατ’ αρχάς τα γερμανικά δικαστήρια αναγνωρίζουν ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να εργαστείς με αξιοπρέπεια στην Ελλάδα, είτε είσαι Ελληνας είτε πρόσφυγας.
Δεύτερον, πώς είναι δυνατόν ένας ξένος δικαστής να λέει στους πρόσφυγες να πάνε να εργαστούν στην ελληνική παραοικονομία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για κάποιον που εργάζεται στη μαύρη αγορά, πληρώνεται παράνομα, δεν δηλώνει εισόδημα, δεν πληρώνει Εφορία, δεν έχει εργασιακά, συνταξιοδοτικά και ιατροφαρμακευτικά δικαιώματα;
Τρίτον, ένα γερμανικό δικαστήριο δεν μπορεί να στηρίζει την επιχειρηματολογία του στο γεγονός ότι έχει απορρυθμιστεί πλήρως η ελληνική αγορά εργασίας προκειμένου να επιστρέφει πρόσφυγες στην ίδια κατάσταση που υφίστανται και οι Ελληνες. Και αυτό είναι το άλλο σοκαριστικό, ότι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί από το 2010 στην Ελλάδα θεωρείται μια κανονικότητα, είναι ντροπιαστικό για τη χώρα!».
Ο Αντρέας Μάιερχεφερ από την Pro Asyl Φρανκφούρτης ταξιδεύει πολύ συχνά στην Ελλάδα, είναι καλός γνώστης των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων. Ηταν και αυτός παρών στη δίκη. «Το ότι ένα ανώτατο γερμανικό δικαστήριο παραπέμπει ανθρώπους σε παράνομη απασχόληση στην Ελλάδα είναι σκανδαλώδες και εξαιρετικά προβληματικό για ένα κράτος δικαίου» τονίζει.
«Και το πιστεύουμε αυτό γιατί γνωρίζουμε ποια είναι η κατάσταση όσων επιστρέφονται στην Ελλάδα. Κατά κανόνα καταλήγουν στους δρόμους, γίνονται άστεγοι, δεν παίρνουν καμία υποστήριξη από το κράτος για φαγητό, στέγαση. Φοβόμαστε ότι αυτή η απόφαση θα προκαλέσει μεγάλη δυστυχία αν απελαθούν ακόμη περισσότεροι». Και το πρόγραμμα HELIOS plus, το οποίο το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου παρουσιάζει στην ιστοσελίδα του ως «μια νέα εποχή με τις ολοκληρωμένες δράσεις ένταξης υπηκόων ξένων χωρών»;
Ο Μουζουράκης κατέθεσε στο δικαστήριο μια εντελώς διαφορετική εικόνα: «Το πρόγραμμα φαίνεται να έχει σχεδιαστεί σε κλίμακα που δεν ανταποκρίνεται ούτε κατά διάνοια στις πραγματικές ανάγκες των προσφύγων στην Ελλάδα. Μπορεί να προσφέρει στήριξη σε συνολικά 4.323 άτομα με διεθνή και προσωρινή προστασία, μόλις 1.000 άτομα ανά έτος, όταν στο τέλος του 2024 υπήρχαν 83.895 έγκυρες άδειες διαμονής για δικαιούχους διεθνούς προστασίας στην Ελλάδα και 32.572 άδειες διαμονής για πρόσφυγες από την Ουκρανία με προσωρινή προστασία».
Σαν σε διακοπές all inclusive…
Η απόφαση της Λειψίας μόνο μέσα σε ένα συγκριμένο πολιτικό μομέντουμ μπορεί να εξηγηθεί. Οι πολύνεκρες επιθέσεις με μαχαίρι από πρόσφυγες, η αντικειμενική δυσκολία των δήμων να αντιμετωπίσουν, εκτός από τους Ουκρανούς, τους αναγνωρισμένους στη Γερμανία πρόσφυγες και τη δευτερογενή μετανάστευση έχουν γίνει πεδίο πολιτικής εκμετάλλευσης από τους ακροδεξιούς της AfD. Σε νομικό και ανθρώπινο επίπεδο, ωστόσο, η απόφαση προκαλεί απογοήτευση.
«Νομίζω ότι το νέο νομικό εργαλείο του δικαίου περί ασύλου δεν λειτούργησε σωστά» μας είπε εν κατακλείδι η Χάρπερ. «Χάσαμε τη δίκη και λίγη από την εμπιστοσύνη μας στη σωστή λειτουργία της νομικής έρευνας».
Το πρώτο τρίμηνο του 2025 οι γερμανικές αρχές επέστρεψαν στην Ελλάδα 14 πρόσφυγες. Με τη νέα απόφαση, ετοιμάζουν επιστροφές δεκάδων χιλιάδων. Και κάνουν επίσης κάτι πονηρό. Από τον Φεβρουάριο στέλνουν επιστολές για να τους ενθαρρύνουν να επιστρέψουν οικειοθελώς στην Ελλάδα. Υπόσχονται δωρεάν διαμονή για τέσσερις μήνες με πλήρη διατροφή, παραλαβή από το αεροδρόμιο και μάθημα ελληνικών. Σαν διακοπές all inclusive σε ξενοδοχείο πολλών αστέρων…
