Οι κυβερνητικές προτάσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των πανεπιστημίων θυμίζουν επικίνδυνα αυταρχικές λογικές άλλων εποχών.
Σύμφωνα με επίσημες κυβερνητικές εξαγγελίες θα πρέπει να θεσπιστεί «αυτοδίκαιη αναστολή της φοιτητικής ιδιότητας για 24 μήνες σε περιπτώσεις ποινικής δίωξης για πράξεις βίας κατά της ζωής ή της σωματικής ακεραιότητας μελών της πανεπιστημιακής κοινότητας ή για σημαντική καταστροφή εγκαταστάσεων καθώς και αυτοδίκαιη διαγραφή σε περίπτωση αμετάκλητης ποινικής καταδίκης».
Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος επέμεινε μάλιστα ότι η απώλεια της φοιτητικής ιδιότητας θα είναι αυτόματη και δεν περνάει μέσα από μια πειθαρχική διαδικασία.
Μέχρι τώρα θεωρείτο – και – πειθαρχικό αδίκημα για τους φοιτητές η «τέλεση οποιουδήποτε πλημμελήματος ή κακουργήματος εφόσον συνδέεται με τη φοιτητική ιδιότητα», αλλά η επιβολή πειθαρχικών κυρώσεων περνούσε μέσα τα αρμόδια πειθαρχικά όργανα.
Η ιδέα για μια τέτοια αυτόματη σύνδεση ανάμεσα στη διάπραξη συγκεκριμένων αδικημάτων και την απώλεια της φοιτητικής ιδιότητας δεν είναι νέα. Αρκεί να πάμε στο 1969, όταν η Χούντα «νομοθέτησε» το Νομοθετικό Διάταγμα 93. Εκεί προβλεπόταν ότι:
««Ἡ ἐπί τινι τῶν ὑπὸ τῆς κειμένης νομοθεσίας τῆς ἀφορούσης εἰς τὴν ἀσφάλειαν τοῦ κοινωνικοῦ καθεστῶτος προβλεμένων ἀδικημάτων καταδίκη τοῦ φοιτητοῦ, συνεπάγεται τὴν ποινὴν τῆς ἀπὸ τοῦ Πανεπιστημίου διαρκοῦς ἀποβολῆς επιβαλλομένην ὑπὸ τῆς Συγκλήτου ἅμα τῇ καθ᾽ οἱονδήποτε τρόπον γνωστοποιήσει αὐτῇς τῆς καταδίκης καὶ ἀνεξαρτήτως τῆς διαρκείας τῆς ὑπὸ τοῦ Ποινικοῦ Δικαστηρίου καταγιγνωσκομένης ποινῆς. Ὁμοίως καὶ ἡ ἐκτόπισις αὐτοῦ πέραν τοῦ ἑξαμήνου διὰ λόγους δημοσίας ἀσφαλείας ἐν γένει συνεπάγεται πειθαρχικὴν ποινὴν ἐξικνουμένην κατὰ τὴν βαρύτητα τοῦ λόγου τῆς ἐκτοπίσεως μέχρι καὶ τῆς ποινῆς τῆς διαρκοῦς ἀποβολής ἐπιβαλλομένης κατὰ τὴν αὐτὴν διαδικασίαν. Ἡ ὑπὸ τῶν παρ. 1 καὶ 2 τοῦ παρόντος ἄρθρου προβλεπομένη ποινὴ τῆς διαρκοῦς ἀποβολῆς δύναται δι’ ἀποφάσεως τοῦ Ὑπουργοῦ Εθνικής Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων νὰ μετατραπῇ εἰς ὁριστικόν ἀποκλεισμὸν ἐκ πάντων τῶν ἀνωτάτων Ἐκπαιδευτικῶν Ιδρυμάτων τῆς χώρας. […] Ἐκκρεμούσης τῆς διὰ τὰ ἀνωτέρω ἀδικήματα ποινικῆς δίκης δύναται ν’ ἀπαγγελθῇ ἡ ποινὴ τῆς προσωρινῆς ἀποβολῆς, μετατρεπομένης ὑπὸ τῆς Συγκλήτου εἰς ὁριστικὴν μετὰ την έκδοσιν καταδικαστικής αποφάσεως».
Εάν κανείς προσέξει το άρθρο του χουντικού νομοθετήματος θα δει ότι και αυτό προβλέπει τη υποχρεωτική διαρκή αποβολή σε περίπτωση καταδίκης ή εκτόπισης για λόγους δημοσίας ασφαλείας. Όμως, ως προς την αναστολή της φοιτητικής ιδιότητας σε περίπτωση που έχει ασκηθεί δίωξη και εκκρεμεί η εκδίκαση της υπόθεσης, αυτή αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια της Συγκλήτου («δύναται»), με μετατροπή σε οριστική σε περίπτωση καταδικαστικής απόφασης.
Με μια έννοια, η τωρινή προτεινόμενη ρύθμιση μοιάζει να είναι ακόμη αυστηρότερη και από αυτή της Χούντας.
Είναι τα πανεπιστήμια χώροι ανομίας;
Η πρόταση της κυβέρνησης στηρίζεται σε μια επιχειρηματολογία που αντιμετωπίζει τα Πανεπιστήμια ως χώρους όπου υπάρχουν ιδιαίτερες μορφές βίας, αυξημένες σε σχέση με π.χ. τις γειτονιές που απαιτούν δραστικότερα μέτρα. Εξ ου και η σύγκριση που διαρκώς κάνουν οι εκπρόσωποι της κυβέρνησης με την αθλητική βία. Γι’ αυτό, άλλωστε, και προτείνουν και να αυστηροποιηθεί ούτως ή άλλως η ποινική αντιμετώπιση.
Ωστόσο, γεννιούνται σοβαρά ερωτήματα. Το πρώτο είναι εάν όντως στα πανεπιστήμια υπάρχει περισσότερη ή πιο βαριά βία ή παραβατικότητα σε σχέση με άλλους χώρους. Μέχρι τώρα καμία στατιστική δεν έχει εμφανιστεί που να τεκμηριώνει (και να εξηγεί) εάν εντός πανεπιστημιακών χώρων συμβαίνουν περισσότερα αδικήματα κατά της ζωής, κατά της σωματικής ακεραιότητας, κατά της περιουσίας σε σχέση με άλλους χώρους. Επιπλέον, υπάρχει σοβαρή και τεκμηριωμένη αμφισβήτηση εάν ακόμη και πολύ πρόσφατα περιστατικά, που μάλιστα αξιοποιούνται για την προώθηση αυτών μέτρων, όπως αυτό στο κυλικείο της Πανεπιστημιούπολης, εντάσσονται όντως σε ένα τέτοιο πλαίσιο βίας. Για να το πούμε πολύ απλά: μέχρι τώρα δεν έχουν παρουσιαστεί στοιχεία που να λένε ότι εντός πανεπιστημίου είναι πιο πιθανό να δαρθεί κάποιος, ή να κινδυνεύσει η ζωή του, ή να γίνει μία κλοπή, ή μια σοβαρή φθορά. Αντιθέτως, υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι μάλλον είναι σχετικά πιο ασφαλείς χώροι.
Εκτός βέβαια και εάν συμπεριλάβουμε στην έννοια της βίας και τις φοιτητικές κινητοποιήσεις και μορφές διαμαρτυρίας όπως οι καταλήψεις που αποφασίζονται από γενικές συνελεύσεις ή οι μαζικές παραστάσεις διαμαρτυρίες σε συνεδριάσεις πανεπιστημιακών οργάνων. Όμως, εάν αρχίσουμε να τα περιλαμβάνουμε αυτά στη «βία», τότε κινδυνεύουμε να αρχίσουμε να ποινικοποιούμε μορφές συλλογικής διεκδίκησης.
Υπάρχουν, επίσης, και πρακτικές που δεν ανήκουν στις παραδοσιακές μορφές πάλης, όπως είναι οι καταλήψεις χώρων για να λειτουργήσουν ως «στέκια». Και εδώ, ακόμη και εάν κανείς διαφωνεί με τέτοιες πρακτικές – παρότι στην πράξη σε αρκετές περιπτώσεις ιστορικά έγινε δεκτό ότι έπρεπε κάποιοι χώροι να χρησιμοποιούνται από φοιτητικές συλλογικότητες χωρίς αυτό να υπονομεύει την όλη λειτουργία του πανεπιστημίου –, η χρήση του όρου «βία» θα ήταν μάλλον παρακινδυνευμένη.
Θεμελιώδη δικαιώματα τίθενται σε κίνδυνο
Όμως, από εκεί και πέρα υπάρχουν και άλλα σοβαρά ζητήματα: το να επιφέρει άμεσες πειθαρχικές επιπτώσεις – όπως είναι η διετής αναστολή της φοιτητικής ιδιότητας – απλώς και μόνο η ποινική δίωξη και μάλιστα «αυτοδίκαια», παραβλέποντας στοιχειώδεις αρχές δικαίου όπως είναι το τεκμήριο αθωότητας και καταργώντας ακόμη και τη ελάχιστη δυνατότητα αυτού που υφίσταται τις συνέπειες να διεκδικήσει το δίκιο του δίνοντας εξηγήσεις ενώπιον των αρμοδίων, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ένα ιδιαίτερα «φιλελεύθερο» μέτρο. Το ίδιο και η οριστική αποβολή σε περίπτωση τελεσίδικης καταδίκης του χωρίς πάλι κάποιο πανεπιστημιακό συλλογικό όργανο να κρίνει εάν όντως αυτό είναι αναγκαίο.
Για να πω ένα παράδειγμα, σε ένα ίδρυμα η αστυνομία εισβάλλει για να βάλει τέλος σε μια κατάληψη που έχουν αποφασίσει οι φοιτητές. Οι φοιτητές συγκρούονται με την αστυνομία που στο τέλος προχωρά σε συλλήψεις. Οι κατηγορίες, όπως συνήθως συμβαίνει μετά από διαδηλώσεις, περιλαμβάνουν αδικήματα σαν κι αυτά που αναφέρουν οι κυβερνητικές εξαγγελίες, παρότι η εμπειρία δείχνει ότι πολύ συχνά πρόκειται για συλλήψες «στο σωρό». Οι φοιτητές που συλλαμβάνονται χάνουν αυτοδίκαια τη φοιτητική ιδιότητα για 24 μήνες και εάν καταδικαστούν τελεσίδικα διαγράφονται οριστικά. Χωρίς καμία στάθμιση των όσων συνέβησαν, χωρίς καμία δυνατότητα των πανεπιστημιακών οργάνων να κρίνουν ή να έχουν σε τελική ανάλυση διαφορετική γνώμη εάν πρέπει να τιμωρηθούν και πειθαρχικά και με τέτοια αυστηρότητα οι φοιτητές.
Προφανώς, για μια κυβέρνηση που το τελευταίο διάστημα έχει μια ρητορική που περιγράφει τα πανεπιστήμια ως χώρους ανομίας πρακτικά από τη μεταπολίτευση και που θεωρεί παράνομες και παραβατικές πρακτικές περίπου όλες τις πρακτικές του φοιτητικού κινήματος, όλα τα παραπάνω μπορεί να φαντάζουν φυσιολογικά. Σίγουρα, επίσης μια τέτοια ρητορική φαντάζει πειστικά στα πιο συντηρητικά τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, που συχνά η μόνη εικόνα που έχει από τα πανεπιστήμια είναι αυτή που διαμορφώθηκε από μια επιλεκτική και συχνά διαστρεβλωμένη αναπαραγωγή εικόνων «επεισοδίων».
