ΑΝΑΓΚΑΙΑ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΖΩΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΖΩΗ.
H Δρ. Μαρία Κολενδριανού, βιολόγος – παλαιοντολόγος και υπεύθυνη Έρευνας και Εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του Γεωπάρκου του Ψηλορείτη μίλησε στα «Ρ.Ν.» για τους σπάνιους και ιδιαίτερους οργανισμούς που συναντώνται στην περιοχή του Ψηλορείτη αλλά και τη σημασία της προστασίας της ζωής τους που απειλείται συχνά από την ανθρώπινη παρέμβαση στη φύση
Η υποχρηματοδότηση των ερευνητών που εργάζονται για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας φρενάρει ουσιαστικά τις προσπάθειες των επιστημόνων του αντικειμένου
Η μοναδική γεωμορφολογία και γεωλογική ιστορία της Κρήτης αλλά και τα μικροκλίματα που συναντώνται κατά τόπους, είναι μερικοί από τους λόγους που έχουν οδηγήσει στην παρουσία πολλών ειδών άγριας ζωής στο νησί, από θηλαστικά και πτηνά μέχρι ασπόνδυλα και μικροσκοπικούς οργανισμούς.
Ιδιαίτερα το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη, όπως εξήγησε στα «Ρ.Ν.» η Δρ. Μαρία Κολενδριανού, βιολόγος – παλαιοντολόγος και υπεύθυνη Έρευνας κι Εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων του Γεωπάρκου, φιλοξενεί πληθώρα ιδιαίτερων ζώων και ενδημικών ειδών δηλαδή οργανισμών που ζουν αποκλειστικά σε συγκεκριμένες περιοχές, μερικά από τα οποία είναι άγνωστα ακόμα και στους ντόπιους.
Έτσι, το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη αποτελεί ένα «ζωντανό» μουσείο για τους φυσιολάτρες αλλά και ένα εργαστήριο για τους επιστήμονες οι οποίοι όχι μόνο εργάζονται πάνω στη μελέτη των ειδών αυτών αλλά και στην προστασία τους, ενέργεια ζωτικής σημασίας για το οικοσύστημα αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο.
Όπως εξήγησε στα «Ρ.Ν.» η Δρ. Κολενδριανού, στο Γεωπάρκο του Ψηλορείτη εντοπίζονται πολλά σπάνια είδη εκ των οποίων κάποιων η ομορφιά τα καθιστά ιδιαίτερα εντυπωσιακά, ενώ μερικά άλλα ίσως να μην είναι τόσο σπάνια, διαδραματίζουν όμως καίριο ρόλο στην ισορροπία του οικοσυστήματος και για αυτό είναι εξίσου σημαντική η προστασία τους.
Η Δρ. Μαρία Κολενδριανού αναφέρει: «Στον Ψηλορείτη ζει ο γυπαετός ή κοκκαλάς, ένας από τους εντυπωσιακότερους γύπες της Ευρώπης. Τα όρνια ή σκάρες του Ψηλορείτη, επίσης, εντυπωσιάζουν με τους αριθμούς και το πέταγμά τους, καθώς αναζητούν κουφάρια στη γη, μια και τρέφονται κι αυτά αποκλειστικά με νεκρά ζώα. Γνωστά αρπακτικά που βρίσκονται στον Ψηλορείτη είναι και οι χρυσαετοί, οι σπιζαετοί, οι πετρίτες, οι γερακίνες και τα βραχοκιρκίνεζα. Η ορνιθοπανίδα συμπληρώνεται φυσικά κι από άλλα πολύ ιδιαίτερα πτηνά, όπως τα ενδημικά υποείδη κίσσας και δεντροβάτη της Κρήτης κι ο στραβολαίμης», εξηγεί και στη συνέχεια αναφέρεται στα σπάνια θηλαστικά του Γεωπάρκου: «Από τα θηλαστικά, ο Κρητικός αγριόγατος είναι ένα από τα πιο δημοφιλή κι εμβληματικά ζώα του Ψηλορείτη, με εξάπλωση και σε άλλες περιοχές του νησιού. Όμοια, η Κρητική μυγαλή, ένα μικροσκοπικό εντομοφάγο που βρίσκεται πλέον μόνο σε περιοχές μεγάλων υψομέτρων της Κρήτης, είναι από τα ζώα με τη μεγαλύτερη ιστορία στο νησί μας. Στην περιοχή του Ψηλορείτη θα συναντήσουμε και άλλα είδη σπονδυλωτών που ίσως δεν είναι το ίδιο σπάνια, αλλά έχουν μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της ισορροπίας των οικοσυστημάτων και προστατεύονται, τα αμφίβια και τα ερπετά. Κάποια απ’ αυτά είναι ο πράσινος φρύνος, ο δενδροβάτραχος, ο κρητικός βάτραχος κι από τα ερπετά τα σαμιαμίδια, οι σαύρες και τα τέσσερα είδη φιδιών του νησιού. Παρά την ύπαρξη ιστοριών και μύθων για δηλητηριώδη φίδια και σαύρες, κανένα από τα είδη που βρίσκονται στην Κρήτη δεν είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο», τονίζει.
Παράλληλα, η ίδια αναφέρει και τα ιδιαίτερα ασπόνδυλα της περιοχής όπως ένα είδος σαλιγκαριού που βρίσκεται μόνο στον Κουλούκωνα ή είδη γυμνοσάλιαγκα που έχουν βρεθεί μόνο μεταξύ δύο χωριών της κοιλάδας του Μυλοποτάμου ή σε μια πηγή της Νίδας.
«Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει και στις πολλές σπηλιές και βάραθρα της περιοχής, που φιλοξενούν αποικίες από προστατευόμενα χειρόπτερα (νυχτερίδες) και πολύ ιδιαίτερες μικροσκοπικές μορφές ζωής όπως σαλιγκάρια, ισόποδα, αράχνες και γρύλλους των σπηλαίων. Τα ζώα αυτά έχουν προσαρμοστεί στη ζωή στο σκοτάδι, ενώ κάποια από αυτά μπορεί να ζουν σε ένα μόνο σπήλαιο και πουθενά αλλού στον κόσμο, κάτι που τα καθιστά ακόμα πιο ιδιαίτερα», καταλήγει η Δρ. Κολενδριανού.
Οι κυριότερες απειλές για τη ζωή των σπάνιων ειδών και η σημασία της προστασίας τους
Όπως τόνισε η Δρ. Μαρία Κολενδριανού το 56% της έκτασης του Γεωπάρκου του Ψηλορείτη είναι ενταγμένο στο Δίκτυο NATURA 2000 και οι διαφορετικοί οργανισμοί που βρίσκουν καταφύγιο σε αυτό έχουν προσαρμοστεί στις ιδιαιτερότητες του περιβάλλοντός τους αναπτύσσοντας συμπεριφορές – στρατηγικές επιβίωσης όπως κάθε άλλο «κοινό» ζώο. «Για παράδειγμα, θα συναντήσουμε γύπες και αρπακτικά πτηνά να φωλιάζουν στους απόκρημνους γκρεμνούς και στα φαράγγια μας, σπηλαιόβια ζώα προσαρμοσμένα στο σκοτάδι των σπηλαίων και βαράθρων της περιοχής μας και ιδιαίτερα σαλιγκάρια στους ασβεστολιθικούς μας βράχους που πέφτουν σε νάρκη και ξυπνούν ανάλογα με τον κύκλο των εποχών», αναφέρει η ίδια.
Ωστόσο η ζωή τους συχνά απειλείται είτε άμεσα είτε έμμεσα τόσο από τις παρεμβάσεις του ανθρώπου στη φύση όσο και από τις φυσικές αλλαγές.
«Άμεσες απειλές για τη ζωή τους – κυρίως για τα μεγαλύτερα ζώα – είναι η λαθροθηρία και η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων, που ευτυχώς τα τελευταία χρόνια έχει περιοριστεί αλλά δεν έχει εκλείψει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων πρακτικών ήταν η απώλεια του αγριμιού από την Ίδη, είδος που εξοντώθηκε από το βουνό με την εξάπλωση των πυροβόλων όπλων τον 20ο αιώνα», εξηγεί η Δρ. Κολενδριανού και στη συνέχεια τονίζει ότι οι κλιματικές αλλαγές αποτέλεσαν στο παρελθόν αιτία εξαφάνισης όπως έχει διαπιστωθεί και από το αρχείο απολιθωμάτων διότι ενδεχομένως τα είδη αυτά δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν στις μεταβολές του κλίματος «φαινόμενο που σήμερα συντελείται με πολύ πιο γρήγορο ρυθμό λόγω της επίδρασης του σύγχρονου τρόπου ζωής του ανθρώπου στον πλανήτη», τόνισε η επιστήμονας.
Από την άλλη, η ίδια επισημαίνει ότι οι παρεμβάσεις του ανθρώπου στη φύση όπως οι πολεοδομήσεις, η αλόγιστη χρήση χημικών κ.ά. ενέχουν το κόστος καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και κατά συνέπεια απειλής της ζωής των οργανισμών που κατοικούν εκεί: «Υπάρχουν και άλλα αίτια απώλειας της βιοποικιλότητας, όπως η καταστροφή – υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων ζώων και φυτών μέσα από αλλαγές χρήσης γης, αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων, ρύπανση, υπερβόσκηση, άναρχη χωροθέτηση έργων – συνοδών έργων όπως δρόμων, κ.ο.κ. Όλα τα παραπάνω, προφανώς, δημιουργούν μεγαλύτερη πίεση σε είδη που έχουν ήδη περιορισμένη γεωγραφική εξάπλωση, π.χ. τι θα συμβεί αν ανοίξουμε ένα νέο δρόμο μέσα από ένα οροπέδιο ή μια βουνοκορφή που είναι η μοναδική περιοχή που βρίσκεται ένα ενδημικό φυτό ή ένας γρύλλος».
ΣΠΑΝΙΑ ΕΙΔΗ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ
Ο Κρητικός βάτραχος
Τι σημαίνει, όμως για τον άνθρωπο ο κίνδυνος εξαφάνισης των ιδιαίτερων οργανισμών; Σύμφωνα με την επιστήμονα η ουσία της εν λόγω συζήτησης βρίσκεται στο γεγονός ότι η μείωση της ποικιλίας της άγριας ζωής επηρεάζει γενικά το οικοσύστημα και τη σταθερότητά του με επιπτώσεις που συχνά μπορούν να μελετηθούν και με μια καθαρά ανθρωποκεντρική οπτική: «Η απώλεια εντόμων σημαίνει απώλεια επικονιαστών, η απώλεια μεσαίου μεγέθους σαρκοφάγων ή αρπακτικών πτηνών θα σημάνει αύξηση των τρωκτικών και άρα των ζημιών σε καλλιέργειες, η απώλεια βατράχων σημαίνει αύξηση κουνουπιών κι επομένως αύξηση μετάδοσης ασθενειών κ.ο.κ. Πέραν, λοιπόν, του ότι σε μεγάλο βαθμό αυτές οι κρίσεις και απώλειες προκαλούνται από τον τρόπο ζωής μας και μοιραζόμαστε την ευθύνη του να ζούμε στον ίδιο χώρο με άλλα ζώα και φυτά, φαίνεται πως το ζήτημα δεν είναι ακαδημαϊκό, αλλά μας αφορά άμεσα. Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό αρχικά να γνωρίσουμε αυτόν το φυσικό πλούτο, να κατανοήσουμε τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφορετικών μερών των οικοσυστημάτων και τελικά να συνειδητοποιήσουμε γιατί η διατήρησή τους είναι θεμελιώδης και για την ίδια την ανθρώπινη ευημερία. Ας αναλογιστούμε απλά πόσα προσφέρει η φύση στον άνθρωπο (οικοσυστημικές υπηρεσίες) για να καταλάβουμε γιατί πρέπει να την προστατεύσουμε: από πόσιμο νερό, τροφή, φαρμακευτικές ύλες, ρύθμιση μικροκλίματος, ανακύκλωση θρεπτικών συστατικών έως δυνατότητες εκπαίδευσης και αναψυχής σε μια εξόρμηση στην ύπαιθρο».
Η υποχρηματοδότηση της έρευνας
Η ανάγκη επομένως προστασίας των σπάνιων ειδών είναι καθοριστική για τη ζωή του ίδιου του ανθρώπου. Οι δυσκολίες που συναντάνε οι επιστήμονες για τη μελέτη των ζώων αυτών είναι ποικίλες ιδίως όταν οι οργανισμοί αυτοί κατοικούν σε δύσβατες περιοχές ή τείνουν να είναι πιο κρυπτικοί και να αποφεύγουν τον άνθρωπο, όπως εξηγεί η Δρ. Καλενδριανού.
Παρόλα αυτά, η ίδια στέκεται ιδιαίτερα στην υποχρηματοδότηση που λαμβάνουν οι ερευνητές, καθώς και στην υποστελέχωση των δομών που εργάζονται πάνω στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Το παράδοξο αυτό όπως σημειώνει αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο λειτουργώντας ανασταλτικά στην προστασία των απειλούμενων ειδών του οικοσυστήματος: «Υπάρχουν και οι δυσκολίες που αφορούν στην υποχρηματοδότηση και υποστελέχωση των αντίστοιχων ερευνητικών φορέων ή/και φορέων που εργάζονται για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό γιατί πολύ συχνά συζητάμε για τη διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος ενώ, ταυτόχρονα, τα χρηματοδοτικά εργαλεία και το προσωπικό δεν επαρκούν για την κάλυψη των αντίστοιχων αναγκών που έχουν οι φορείς. Σαφώς, το πολύ υψηλό επίπεδο της έρευνας που παράγεται είναι πολύ ενθαρρυντικό για τη δυναμική των πανεπιστημίων και ινστιτούτων μας, είναι όμως δυσανάλογο της χρηματοδότησης που λαμβάνουν οι ερευνητές κι ερευνήτριες αυτών των αντικειμένων και, δυστυχώς, αυτό είναι κάτι που δεν παρατηρείται μόνο σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο», καταλήγει η Δρ. Μαρία Κολενδριανού.
O ερασιτέχνης φωτογράφος των άγριων πτηνών
Στην Αξό Μυλοποτάμου συναντήσαμε τον Αντώνη Δαφέρμο ο οποίος στον ελεύθερό του χρόνο – και όχι μόνο – ασχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία άγριας φύσης από το 2015, όπως εξηγεί. Με αφορμή το επάγγελμά του το οποίο σχετίζεται με τη φύση και τις πεζοπορίες με τουρίστες, άρχισε να μαθαίνει για την άγρια ζωή της περιοχής, καθώς έπρεπε να μεταφέρει τις σχετικές πληροφορίες στους επισκέπτες.
Έτσι άρχισε να φωτογραφίζει κυρίως τα όρνια που συναντώνται στο φαράγγι της Αξού, αποτυπώνοντας την εντυπωσιακή ομορφιά τους, πράγμα που οδήγησε και στη συνεργασία του με το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη και άλλους φυσιολατρικούς φορείς.
ΣΠΑΝΙΑ ΕΙΔΗ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ
Φωτογραφία του Αντώνη Δαφέρμου: Δύο ανήλικοι χρυσαετοί
ΣΠΑΝΙΑ ΕΙΔΗ ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ
Φωτογραφία του Αντώνη Δαφέρμου: Πετρίτης, το πιο γρήγορο ζώο στο ζωικό βασίλειο, εκπαιδεύει το «ξεπετασάρικο» μικρό του να επιτίθεται
Ο ίδιος αναφέρει: «Φωτογραφικά με την άγρια φύση ασχολούμαι από το 2015, μιας και μου τράβηξαν την προσοχή τα όρνια της περιοχής αν και εκείνη την περίοδο ήταν ελάχιστα στο φαράγγι της Αξού. Έτσι σιγά σιγά ψάχνοντας είτε σε βιβλία είτε σε ομάδες άγριας φύσης, καθώς και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έμαθα και για τα υπόλοιπα είδη», εξηγεί και στη συνέχεια αναφέρει πως προς το παρόν φωτογραφίζει κυρίως είδη από τον βόρειο Μυλοπόταμο αλλά και προς το οροπέδιο της Νίδας.
Οι δυσκολίες πάντως για έναν φωτογράφο της άγριας ζωής είναι πολλές. Ο ίδιος τις αναγνωρίζει αλλά επισημαίνει πως η ενασχόληση με το αντικείμενο είναι η προσωπική του ευχαρίστηση: «Αυτό που κάνω, το κάνω ερασιτεχνικά οπότε το κάνω με τη θέλησή μου: είτε έχει κρύο, είτε ζέστη, είτε διανύσω χιλιόμετρα έχοντας μαζί μου τη φωτογραφική μηχανή που δεν είναι και τόσο ελαφριά, είτε αν χρειάζεται πολλή υπομονή μιας και κάθομαι ώρες σε ένα σημείο να περιμένω, ιδιαίτερα όταν στοχεύω να φωτογραφίσω κάποιο συγκεκριμένο είδος που δεν σημαίνει πάντα ότι θα το εντοπίσω ή και αν το εντοπίσω θα βγάλω την κατάλληλη φωτογραφία που ήθελα;».
Οι φωτογραφίες του πάντως – αν και ο ίδιος τονίζει ότι είναι ερασιτέχνης – αποτυπώνουν στο έπακρο την καθηλωτική ομορφιά των άγριων πτηνών της περιοχής και έτσι μέσω των κοινωνικών δικτύων κατάφερε να διασυνδεθεί με άλλα άτομα που κάνουν το ίδιο χόμπι αλλά και να συνεργαστεί με επίσημους φορείς όπως το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη είτε με οργανώσεις όπως τα «Ελεύθερα Βουνά χωρίς Αιολικά», αλλά και με τον Σύλλογο Προστασίας και Περίθαλψης Άγριας Ζωής «ΑΝΙΜΑ» και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Ηρακλείου πραγματοποιώντας απελευθερώσεις όρνιων και συμμετέχοντας μάλιστα και σε ντοκιμαντέρ γαλλικού καναλιού που πρόβαλλε την άγρια ζωή της περιοχής.
Κλείνοντας υπενθυμίζεται ότι μπορείτε να δείτε περισσότερα για το Παγκόσμιο Γεωπάρκο UNESCO Ψηλορείτη στην ιστοσελίδα https://www.psiloritisgeopark.gr/ και ακολουθώντας το στα κοινωνικά δίκτυα, μαθαίνοντας περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις του αλλά και την πανίδα και χλωρίδα της περιοχής του Ψηλορείτη.
ΠΗΓΗ: ΡΕΘΕΜΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ
